Legendarne lornetki - Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50
1. Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 - 1931-1990
Historia tak ciekawej i ważnej lornetki jak Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 rozpoczęła się w latach dwudziestych XX wieku, bo wtedy dopiero pojawiły się wszystkie elementy, które pozwoliły na jej narodziny. Obiektyw achromatyczny nie był wtedy niczym nowym, bo jego początki sięgają połowy XVIII wieku. Układ odwracający oparty o pryzmaty Porro pojawił się w roku 1854, ale na poważne zastosowanie w lornetce czekał do roku 1894, kiedy to firma Zeiss, po raz pierwszy, użyła go w tego typu instrumencie, rozpoczynając tym samym zupełnie nową erę w konstrukcji tych urządzeń. Pierwsze lornetki pryzmatyczne miały jednak okulary oparte o dwie lub co najwyżej trzy soczewki, w efekcie dawane przez nich pola widzenia były niewielkie i sięgały około 50 stopni.
Sytuacja zmieniła się drastycznie w roku 1917 znów dzięki firmie Zeiss, a tak w zasadzie dzięki jej pracownikowi o imieniu i nazwisku Heinrich Erfle, który wymyślił 5-elementowy okular składający się z dwóch achromatów i soczewki skupiającej umieszczonej pomiędzy nimi. Tak naprawdę w oryginalnym wniosku patentowym zgłoszonym przez Erfle'a w roku 1921 i opublikowanym w roku 1924, układ ten miał dwa achromaty i soczewkę skupiającą przed nimi, ale w kolejnych latach uległ modyfikacji.
 Okular Erfle'a. Żródło: Wikipedia. |
Podstawową wadą tej konstrukcji był spory astygmatyzm, co powodowało, że słabo nadawał się do instrumentów o dużych powiększeniach. To była jednak jedyna poważna wada, na dodatek słabo odczuwalna w lornetkach, które są przecież urządzeniami oferującymi niewielkie powiększenia. Poza tym okular Erfle'a dawał dobrze skorygowane na większość wad optycznych pole widzenia o rozmiarze przekraczającym 60 stopni, a jednocześnie oferował rozsądny odstęp źrenicy.
Odkrycie Erfle'a otworzyło przez konstruktorami Zeissa nowe możliwości, których nie omieszkali wykorzystać. Szybko pojawiło się kilka modeli wykorzystujących 5-elementową konstrukcję okularu, a pośród nich znalazł się Carl Zeiss Jena Dekaris 10x50. Jego debiut miał miejsce w roku 1929. Była to lornetka, w której zastosowano indywidualny system ustawiania ostrości. Główny bohater tego odcinka czyli Carl Zeiss Jena Dekarem to dokładnie taka sama konstrukcja optyczna lecz zamknięta w obudowie wyposażonej w klasyczny mostek okularowy oraz w śrubę do centralnego ustawiania ostrości. Ten model pojawił się na rynku w roku 1931 i trwał na nim nieprzerwanie, podlegając lekkim modyfikacjom, przez kolejne sześćdziesiąt lat.
 Carl Zeiss Jena Dekaris 10x50 z indywidualnym ustawianiem ostrości pojawił się na rynku w roku 1929. |
To co w Dekaremie i Dekarisie było najbardziej imponujące to pole widzenia. Konstrukcja Erfle'a została wykorzystana do granic możliwości, przez co lornetka dawała pole widzenia 7.3 stopnia. Przy powiększeniu 10 razy oznaczało to, że pole własne okularów wynosi aż 73 stopnie! W tamtych czasach była to wyjątkowo imponująca wartość. Jeszcze kilka lat wcześniej poziom 50 stopni był uznawany za znakomity, a tutaj zwiększono go o kolejne ponad 20 stopni.
Na początku Dekarem ważył aż 1350 gramów. Zmiana stopów użytych do odlewu obudowy i modyfikacje jej wnętrza, które miały miejsce w roku 1936, spowodowały znaczne odchudzenie lornetki i spadek wagi do tylko 890 gramów. Po wojnie jego waga zwiększyła się do 1020 gramów, a przynajmniej taką wartość podają ówczesne katalogi.
 Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 |
Kolejną ważną modyfikację ponownie zawdzięczamy pracownikowi firmy Zeiss. W roku 1935 ukraiński fizyk Olexander Smakula pracujący w Niemczech odkrywa, że nałożenie na soczewkę bardzo cienkiej warstwy substancji, której współczynnik załamania zawiera się pomiędzy współczynnikiem załamania powietrza i szkła, powoduje wyraźny spadek ilości światła odbijanego od granicy powietrze-szkło. Tak rodzą się jednowarstwowe powłoki antyodbiciowe T (od Transparenz), które swoje pierwsze zastosowanie w lornetkach mają w czasie II Wojny Światowej.
 Lornetki Carl Zeiss Jena Dekarem i Dekaris w katalogu firmy z roku 1952. |
Po kapitulacji Niemiec, w maju 1945 roku, Jena znajduje się w rękach zachodnich aliantów, którzy przejmują i wywożą część sprzętu do Stuttgartu. Ostatecznie jednak Jena trafia do sowieckiej strefy okupacyjnej i staje się częścią Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Rosjanie, w ramach odszkodowań powojennych, wywożą kolejną część sprzętu. To co pozostaje w zakładach tworzy instytucję o nazwie Kombinat VEB Zeiss Jena, która niedługo wznawia produkcję lornetek. Na początku jest ich niewiele, są lata (np. rok 1948), gdy taśm produkcyjnych nie opuszcza żadna lornetka. Na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku firma zaczyna jednak pracować pełną parą i szybko produkcja sięga kilkudziesięciu tysięcy lornetek rocznie. Pośród tych kilkudziesięciu tysięcy sporą część stanowią Dekaremy i Dekarisy, które razem z modelami o parametrach 8x30 i 7x50 stanowią główny trzon oferty firmy.
 Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 |
Lata 60-te i 70-te to okres największej świetności i rozkwitu tej dziedziny produkcji. Z taśm potrafi zjeżdżać nawet prawie 200 tysięcy lornetek rocznie (w rekordowym roku 1980 jest ich w sumie 470 tysięcy). Lornetki z Jeny cieszą się bardzo dobrą renomą na całym świecie. W porównaniu do swoich zachodnich konkurentów, produkowanych w zakładach Oberkochen, są dużo tańsze, a jednocześnie oferują bardzo dobre własności optyczne. Cena jest podstawowym czynnikiem w państwach bloku wschodniego. W Polsce, w tamtych czasach, można było kupić tylko przeciętne lornetki Polskich Zakładów Optycznych, rosyjską optykę i właśnie wschodnioniemieckie Zeissy, które oferowały najwięcej możliwości (przy pensji wynoszącej równowartość 10-20 dolarów miesięcznie, prawie nikogo nie było stać na produkty optyczne "Made in West Germany").
Nie bez znaczenia była przy tym magia słowa Zeiss, która działała wtedy i która działa do dzisiaj. Doskonałym przykładem są tutaj dzisiejsze aukcje internetowe, w których rosyjskie lornetki zachwala się tym, że zawierają one soczewki wyprodukowane w Jenie, co nie do końca pokrywa się z prawdą.
Lata 70-te przynoszą dwie kolejne innowacje związane z modelem 10x50. Przede wszystkim pojawiają się powłoki wielowarstwowe T3M. Jednowarstwowe powłoki z fluorku magnezu nakładane na optykę w poprzednich latach dawały niebieskie odbicia od soczewek, natomiast powłoki T3M jawiły się jako pomarańczowo-różowe. Ich zastosowanie poprawiło odwzorowanie kolorów (obraz był mniej żółty) i podniosło transmisję.
 Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 z miękkim futerałem i oryginalnym pudełkiem oraz kartą gwranacyjną i instrukcją obsługi. |
W tym samym czasie na rynku pojawia się też marka Jenoptem, pod którą sprzedawane są modele o parametrach 8x30, 7x50 i 10x50. Do dzisiaj nie jest jasne czym różniły się one od analogicznych Deltrintemów, Binoctemów i Dekaremów. Były jednak od nich ponad 20% tańsze, co jeszcze bardziej nakręciło zainteresowanie klientów, a produkcję z lat 80-tych wyniosło na poziom 100-200 tysięcy lub momentami nawet ponad 300 tysięcy lornetek na rok.
 Carl Zeiss Jena Jenoptem 10x50. |
Niektórzy twierdzą, że tak masowa produkcja odbiła się na jakości i lornetki z Jeny, które produkowano w latach wcześniejszych były solidniej wykonane i dawały lepsze własności optyczne oraz mechaniczne.
 Carl Zeiss Jena Jenoptem 10x50 ze sztywnym etui. |
Lornetkę Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 (wraz z jej odmianą o nazwie Jenoptem) na pewno produkowano do roku 1990. Nie jest wykluczone, że pojedyncze egzemplarze pojawiły się także w roku 1991, w którym taśmy opuściło ponad 5000 sztuk lornetek zawierających znane wszystkim logo. W tym roku upadł jednak mur berliński i roszczenia zachodniej gałęzi Zeissa, która była legalnym spadkobiercą całego dorobku firmy, spowodowały że zakłady w Jenie straciły możliwość używania logo Zeiss. Natura nie znosi jednak próżni i prawie dokładnie w tym samym czasie fabryka została przejęta przez firmę Analityk Jena, która nie zaprzestała produkcji ale zmieniła nazwę lornetek na Docter Optic. Na początku lat 90-tych XX wieku poczciwego Dekarema 10x50 mogliśmy więc kupić jako lornetkę Docter Optic Classic 10x50. Zmiana nie dotyczyła tylko logo. Lornetki oferowane przez firmę Docter zyskały zupełnie nowe i znacznie wydajniejsze wielowarstwowe powłoki antyodbiciowe, co przełożyło się na wyraźną poprawę ich własności optycznych. Wprowadzono też nieznaczne modyfikacje obudowy (np. gumowe muszle w modelach 8x30 i 7x50).
 Strona katalogu Docter Optic zawierająca lornetki z serii Classic. Źródło: H. Merlitz. |
Realia rynkowe zachodniej Europy, wyższe koszty pracy i zwiększenie kosztów produkcji związane choćby z polepszeniem powłok spowodowały znaczny wzrost ceny serii Docter Classic w porównaniu z poprzednikami oferowanymi pod logo Carl Zeiss Jena. W efekcie nowe modele nie były w stanie konkurować z lornetkami japońskimi. W okolicach roku 1994 ostatecznie zaprzestano ich produkcji. Ruch ten był tym bardziej zrozumiały, że w tym samym czasie pod marką Docter oferowano już znacznie lepsze optycznie i gumowane modele z serii Nobilem, które możemy kupić do dzisiaj.
 Docter Classic 10x50 |
 Docter Classic 10x50 z akcesoriami i oryginalnym pudełkiem. |
Nie mam wątpliwości że Carl Zeiss Jena Dekarem 10x50 to jedna z najważniejszych lornetek w historii. Parametry 10x50 są najbardziej uniwersalne ze wszystkich możliwych. Taką lornetką można obserwować ptaki, można z nią polować, można spoglądać w rozgwieżdżone niebo, można też zabrać ją na wycieczkę. Gdy dołożymy to tego bardzo szerokie pole widzenia, dobre własności optyczne oraz przystępną cenę, nie powinno nas dziwić, że grube kilkaset tysięcy tych lornetek znalazło zadowolonych użytkowników. Co ważne, wielu z nich jest zadowolonych po dziś dzień. Lornetki z Jeny są bowiem uważane za wytrzymałe i potrafią służyć swoim właścicielom nawet przez kilkadziesiąt lat.
W dzisiejszych czasach wciąż możemy znaleźć zadbane egzemplarze na wielu aukcjach internetowych czy w komisach. Cena lornetki sprawnej, ale noszącej wyraźne ślady użytkowania wynosi około 500 zł. Za model w bardzo dobrym stanie trzeba zapłacić 700-900 zł. Egzemplarze kolekcjonerskie, w stanie idealnym i z kompletem akcesoriów potrafią kosztować nawet ponad 1500 zł. Co ciekawe, szczególnie na rynkach zachodnich ceny Dekaremów, a także innych modeli z Jeny, powoli pną się w górę. Mamy coraz mniej dobrze zachowanych egzemplarzy, rynek kolekcjonerski rośnie w siłę, a wiele osób kupuje taki instrument z sentymentu do czasów młodości, w których ich pierwszą lornetką był właśnie Zeiss z Jeny. Nie bez znaczenia jest też fakt zalewu rynku tanim sprzętem z Chin, który nie grzeszy dobrą jakością wykonania. Niezniszczalne i potrafiące działać bez szwanku przez kilkadziesiąt lat Zeissy są miłym wspomnieniem czasów, gdy o produkcji lornetek decydowali inżynierowie, a nie białe kołnierzyki analizujące słupki w Excelu i wymagające, aby produkt popsuł się dzień po upływie gwarancji.
 Strona katalogu Carl Zeiss Jena z roku 1985 zawierająca opis lornetki Zeiss Dekarem 10x50. Źródło: H. Merlitz. |
Optyczne.pl jest serwisem utrzymującym się dzięki wyświetlaniu reklam. Przychody z reklam pozwalają nam na pokrycie kosztów związanych z utrzymaniem serwerów, opłaceniem osób pracujących w redakcji, a także na zakup sprzętu komputerowego i wyposażenie studio, w którym prowadzimy testy.