Sympatycy firmy Nikon zapytani, z czym kojarzy im się ta nazwa, bez wahania odpowiadają: z aparatami fotograficznymi! Czy jest w tym coś dziwnego? W pierwszej chwili wiele osób skłonnych jest powiedzieć, że to aparat robi zdjęcie, to właśnie aparat dumnie wisi na pasku na szyi, to nowe modele aparatów tak bardzo stymulują rynek.... Ale chwileczkę...: co może zdziałać sam aparat bez optyki? Przecież, jeśli się dobrze zastanowić, aparat (w wielu językach obcych: „camera”) to z włoskiego tylko zaciemnione wnętrze; miejsce, gdzie obraz utworzony przez OBIEKTYW zostanie zarejestrowany poprzez ekspozycje materiału światłoczułego lub matrycy.... Czy zatem fotografia istniałaby bez obiektywów? Czy można by wtedy mówić o obiektywnej rejestracji otaczającej nas przestrzeni?... I w tym momencie staje się jasne, że Nikon to nie tylko aparaty. To również (a może przede wszystkim) optyka – doskonałe obiektywy Nikkor, które od 75 lat rejestrują otaczający nas świat.

Obchodzona obecnie rocznica jest doskonałą okazją, by przyjrzeć się nieco fenomenowi zwanemu Nikkor. Żaden inny producent sprzętu fotograficznego nie stworzył nigdy marki obiektywów tak doskonale rozpoznawalnej i utożsamianej z firmą.

Nippon Kogaku od samego początku był koncernem optycznym. W pierwszym logo firmy jej nazwa wpisana jest w soczewkę i pryzmat

Warto zacząć od tego, jak powstała nazwa: „Nikkor” i jak doszło do tego, że z biegiem czasu stała się synonimem jakości, niezawodności i prestiżu? Mimo że lustrzanki Nikon produkowane są dopiero od 1959 r., obiektywy Nikkor obecne są na rynku znacznie dłużej. I myliłby się ten, kto twierdzi że Nikon, jakiego dziś znamy, to głównie producent sprzętu fotograficznego. Firma powstała latem 1917 r. po połączeniu trzech małych warsztatów optycznych, z których początkowo żaden nawet nie śnił, by być znany w całej Japonii, a cóż dopiero na całym świecie. Te trzy małe firmy: Tokyo Keiki Seisaku Sho, Fujii Lens Seizo Sho oraz Iwaki Glass Manufacturing stworzyły koncern pod nazwą Nippon Kogaku Kogyo, Kabushiki Kaisha, co w tłumaczeniu oznaczało: Japońskie Towarzystwo Optyczne Tokio, Spółka Akcyjna. Firma już od samego początku miała optykę w nazwie i nie było to rzucanie słów na wiatr: na początku lat 20-tych rozpoczęto pierwsze próby wytopu szkła optycznego. Jest to bardzo złożony proces technologiczny, wymagający spełnienia wielu trudnych wymogów natury technicznej. By otrzymać najwyższej jakości szkło optyczne nadające się do szlifowania soczewek, konieczne były nie tylko dostęp do surowców naturalnych – tych w Japonii jest pod dostatkiem – ale przede wszystkim poważne inwestycje w rozwój firmy. Co więcej, by móc o sobie powiedzieć: niezależny producent optyki, firma musiała być w stanie wyprodukować przynajmniej kilka różnych gatunków szkła optycznego. Tylko odpowiednia kombinacja krzywizn powierzchni soczewek z odpowiednio dobranym współczynnikiem załamania światła pozwalała na w miarę swobodne projektowanie wolnych od wad układów optycznych.

Każdy egzemplarz sprzętu wyprodukowanego przez Nippon Kogaku podczas okupacji Japonii przez armię USA posiada grawurę „Made in Occupied Japan”

----- R E K L A M A -----

CANON R6 MARK II + OBIEKTYW TANIEJ O 1500zł

Canon 70-200/4 RF L IS USM

6498 zł 4998 zł

Canon 85/2 RF Macro IS STM

2598 zł 1098 zł

Canon 50/1.2 RF L USM

10998 zł 9498 zł

Canon R6 Mark II

11498 zł

Początkowo firma Nippon Kogaku K.K. nie ma nic wspólnego z fotografią – w ofercie firmy były takie przyrządy optyczne jak lornetki, lunety, mikroskopy czy lupy. Warto zwrócić uwagę, że mikroskopy nosiły dziwnie znajomą nazwę „Nikko”...Oferta była więc zbliżona do tego, co w tym samym czasie w Europie oferował Carl Zeiss. Pierwsze klasyczne obiektywy fotograficzne pojawiły się w roku 1932, wtedy to również powstał pierwszy obiektyw o nazwie „Nikkor”. Była to konstrukcja typu Tessar o danych 10.5 cm f/4.5, która trafiła na rynek w 1933 roku. W tym samym czasie w Europie coraz większą popularność zyskiwał zbudowany przez Oskara Barnacka z firmy Leitz mały aparacik na błonę kinematograficzną. Rosnąca popularność Leiki spowodowała zainteresowanie się „małym obrazkiem” również Japończyków. Nippon Kogaku wówczas dość szybko opracował swój pierwszy obiektyw małoobrazkowy - był to standardowy Nikkor 5 cm f/3.5, do którego w krótkim czasie dołączyły inne obiektywy o tej ogniskowej, z otworem względnym od f/2 do f/4.5. Co ciekawe, obiektywy te trafiały do japońskich aparatów innych producentów – obecnie trudno w to uwierzyć, ale w tym czasie Nippon Kogaku nie produkował żadnych aparatów fotograficznych!

Pierwszy Nikkor szerokokątny: W-Nikkor 3.5 cm f/3.5. Nazwa firmy jeszcze z „Tokyo”

Sytuacja drastycznie zmieniła się krótko po zakończeniu II Wojny Światowej – Nippon Kogaku, by móc egzystować w powojennej rzeczywistości, musiał rozszerzyć swoją ofertę; tym bardziej, że od podpisania pokoju obowiązywał zakaz produkcji jakiegokolwiek sprzętu mogącego stanowić wyposażenie armii. Nie mogąc produkować peryskopów ani celowników optycznych, firma zdecydowała, że rozpocznie produkcję aparatów fotograficznych. Rozważano budowę lustrzanki średnioformatowej lub małoobrazkowego aparatu dalmierzowego. Jesienią 1946 r. podjęto decyzję o budowie kilkunastu prototypów, równolegle rozpoczęto tworzenie pierwszej gamy optyki. W 1948 r. do sprzedaży trafił pierwszy aparat firmy, sprzedawany jako The Nikon Camera (obecnie bardziej znany jako Nikon I), a wraz z nim w ofercie znalazły się pierwsze „nikonowskie” Nikkory. Na dobry początek firma oferowała szerokokątnego W-Nikkora.C 3,5 cm f/3.5, dwa standardy: Nikkora-H.C 5.0 cm f/2 i Nikkora-Q.C 5.0 cm f/3.5 oraz dwa teleobiektywy: Nikkora-P.C 8.5 cm f/2 i Nikora-Q.C 13.5 cm f/4.

Wczesny Nikkor-P.C 8.5 cm f/2 – pierwszy z całej plejady doskonałych obiektywów portetowych Nikona. Widoczny jest przycisk blokady bagnetu zewnętrznego.

Przy okazji warto wyjaśnić konwencję oznaczania obiektywów. Niezależnie od ilości soczewek, konstrukcje szerokokątne (poza dwoma wyjątkami, o których nieco później) poprzedzane były literą W – od angielskiego „wide”. W pozostałych obiektywach po słowie „Nikkor” dodawano wielką literę wskazującą na ilość soczewek. Litery te pochodziły od liczebników greckich i łacińskich.

• T – trzy soczewki od „tres”,
• Q – cztery soczewki od „quattuor”
• P – pięć soczewek od „pente”
• H – sześć soczewek od „hex”
• S – siedem soczewek od „septem”
• O – osiem soczewek od „octo”
• N – dziewięć soczewek od „novem”
• D – dziesięć soczewek od „decem”.

Litera „C” następująca po kropce - od słowa „coated” - wskazywała na pokrycie soczewek obiektywu warstwami antyodbiciowymi. Wszystkie pięć obiektywów w mniejszym lub większym stopniu wzorowane były na analogicznych konstrukcjach przedwojennych Zeissa lub Leitza, ale ich układy optyczne obliczone były przez inżynierów Nikkon Kogaku. Możemy więc tu mówić nie tyle o plagiacie, ale raczej o naśladowaniu dobrych wzorców. Przyznać trzeba, że obiektywy te, mimo bardzo prostych układów optycznych (od 4 do 6 soczewek) wyróżniały się doskonałą korekcją wszelkich wad, a dwa z nich (5cm f/2 i 8.5 cm f/2) nawet dziś mogłyby być bez wątpienia uznane za „jasne” i ostre. Stworzenie pierwszych obiektywów w zaledwie 2 lata należy uznać za ogromny sukces, tym bardziej, że obliczenia układów optycznych wykonywane były przy użyciu co najwyżej suwaka logarytmicznego... Dobra jakość odwzorowania optycznego szła w parze z bardzo solidną konstrukcją mechaniczną obiektywów: wykonywano je jedynie ze sprawdzonych materiałów: tylko stal, mosiądz i chrom. Dlatego nawet obecnie nie jest dziwne, że wiele starych Nikkorów nadal jest w doskonałej kondycji mechanicznej... Ponieważ obiektywy te produkowane były podczas stacjonowania sił wojsk sprzymierzonych w Japonii, Nippon Kogaku nie omieszkał wspomnieć o tym fakcie, grawerując na każdym obiektywie (ale także aparacie, osłonie, filtrze) napisu „Made in Occupied Japan”.

W-Nikkor 3.5 cm f/2.8. Litera „W” poprzedzała oznaczenia (prawie) wszystkich obiektywów szerokokątnych. Przedstawiony egzemplarz pochodzi z późniejszego okresu produkcji: tubus aluminiowy, nazwa producenta: „Nippon Kogaku Japan”.

Kolejne modele aparatów dalmierzowych wprowadzane były na rynek w latach 1949 (Nikon M) i 1951 (Nikon S), a wraz z nimi na półki sklepów i do toreb fotograficznych trafiały kolejne obiektywy. Były to W-Nikkor.C 2.8 cm f/3.5, W-Nikkor.C 3.5 cm f/2.5, legendarny już dziś standard Nikkor-S.C 5.0 cm f/1.4, super-jasny Nikkor-S.C 8.5 cm f/1.5 (tak, tak f/1.5!!), Nikkor-Q.C 13.5 cm f/3.5, oraz pierwszy długi teleobiektyw: Nikkor-Q.C 25 cm f/4. Warto dodać, że w owym czasie Nippon Kogaku nie tylko intensywnie pracował nad obliczeniami układów optycznych, ale dbał również o możliwie najnowocześniejsze rozwiązania materiałowe. Cześć nowych obiektywów posiadała tubusy wykonane z aluminium, co spowodowało znaczne ograniczenia masy.

Nikkor-S.C 5.0 cm f/1.4 to prawdziwa (trwająca do dziś!) legenda optyki Nikona. Obiektyw do korpusu mocowany był bagnetem wewnętrznym

Dla losów optyki Nippon Kogaku bardzo ważny jest rok 1950 – bynajmniej nie dla tego, że powstało w nim kilka uznanych obiektywów. W roku tym w Korei wybuchła wojna, a Nippon Kogaku oferował serwis sprzętu dla przebywających w Japonii fotoreporterów. Jednym z nich był David Douglas Duncan, pracujący dla magazynu Life. Gdy pokazano mu perfekcyjne technicznie zdjęcia wykonane sprzętem „jakieś japońskiej firmy”, Duncan postanowił odwiedzić producenta, po czym do swojej Leiki nabył większość z wówczas oferowanych Nikkorów! Po jego powrocie do USA, obiektywy Nippon Kogaku (zakupione w Tokio również przez innych fotoreporterów) zostały poddane dokładnym testom. Wynikało z nich jasno, że wszystkie bez wyjątku oferują jakość optyki na poziomie konstrukcji Zeissa czy Leitza; część zaś była wyraźnie lepsza... Krótko po tym centrala magazynu Life zakupiła dla swoich fotoreporterów dwadzieścia kompletnych zestawów Nikona. Również amerykańska prasa fotograficzna zwróciła uwagę na nieznaną dotąd firmę z Japonii, jej popularność rosła z dnia na dzień, podobnie zresztą jak zapotrzebowanie na produkowany przez nią sprzęt... Wkrótce powstało pierwsze przedstawicielstwo Nippon Kogaku poza Japonią – było to Nikon Inc. w San Francisco.

Optyka fotograficzna to nie tylko obiektywy: Na zdjęciu Nikon S2 wyposażony w zmiennoogniskowy wizjer zewnętrzny typu „Varifocal”

Aparaty dalmierzowe i optyka dla nich przeznaczona pozostawały w ofercie do 1964 r. Do tego czasu powstało w sumie 30 różnych obiektywów, z których najciekawsze, dotąd nie wymienione, to:

• Nikkor-O 2.1 cm f/4 – najbardziej szerokokąty obiektyw dalmierzowy tamtej epoki. Dzięki idealnie symetrycznemu układowi optycznemu, obiektyw był całkowicie pozbawiony dystorsji. Ponieważ jednak ostatnia soczewka znajdowała się bisko płaszczyzny filmu, obiektyw dość mocno winietował przy otwartej przysłonie.
• Stereo-Nikkor 3.5 cm f/3.5 – jedyny w całej historii Nikona podwójny obiektyw (dwa układy optyczne obok siebie), który na klatce małoobrazkowej naświetlał dwa zdjęcia w formacie 17x24 mm.
• Nikkor-N.C 5.0 cm f/1.1 – chyba najpiękniejszy Nikkor dalmierzowy. Prawdziwe monstrum z gigantyczną przednią soczewką. Rozmiar wchodzącego „na styk” filtra do aż 62 mm. Obiektyw ten w połowie lat 50-tych udowadniał, jak wysoko wyspecjalizowane układy optyczne mogą być seryjnie budowane przez Nippon Kogaku. Na szczególną uwagę zasługuje mechanizm przysłony, który zbudowany był aż z 18-tu listków! To dwa razy więcej niż posiadają obecne zawodowe Nikkory z najwyższej półki...
• Nikkor-P.C 10.5 f/2.5 – zdecydowanie najlepszy optycznie obiektyw dalmierzowy Nippon Kogaku, prawdopodobnie jeden z najlepszych obiektywów fotograficznych tamtych czasów. Nawet dziś konstrukcja ta może śmiało konkurować ze współczesnymi obiektywami liczących się producentów.
• Nikkor-T 50 cm f/5 – potężny obiektyw długoogniskowy w układzie optycznym Tessar. Mimo dużego otworu względnego, układ optyczny składa się jedynie z trzech pojedynczych soczewek. Podobinie, jak to miało miejsce z konstrukcjami o ogniskowej 18cm, 245 cm, 35 cm, między obiektyw i korpus aparatu instalowany był specjalny celownik lustrzany, co z aparatu dalmierzowego czyniło prymitywną lustrzankę.

W kolejnym odcinku cyklu „75 lat marki Nikkor” skupimy się na początkach optyki do wczesnych lustrzanek Nikona.

Informacje na temat produktów firmyNikon znajdują się na stronie www.nikon.pl

Zapraszamy do lektury kolejnego artykułu z cyklu - "75 lat marki Nikkor – pierwsze obiektywy do lustrzanek".

O autorze:
Marcin Górko (ur. w 1971 r.) - absolwent Politechniki Łódzkiej oraz dyplomowany instruktor fotografii. Pierwszy poważny kontakt z optyką miał w 1988 r., kiedy zaczął interesować się astronomią. Rok 1993 to początek jego przygody ze sprzętem fotograficznym firmy Nikon. W tym samym roku nawiązał współpracę z czasopismem "Foto Kurier". Autor pierwszego w Polsce kompendium na temat sprzętu fotograficznego Nikon "System Nikona". Od 2005 r. współpracownik Nikon Polska, gdzie zajmuje się głównie sprzętem Sport Optics. Współautor wydanej przez Nikon Polska książki "Radość Fotografowania".