Aparat Hasselblad 500EL/M używany w trakcie realizacji programu Apollo na pokładzie modułu dowodzenia i w lądowniku księżycowym. Źródło: NASA i National Air and Space Museum

W jednym z poprzednich artykułów z tej serii, w którym opisywaliśmy zdjęcie wschodzącej Ziemi wykonane z pokładu Apollo 8, mówiliśmy o aparatach fotograficznych Hasselblada, które zabierali ze sobą astronauci. W przypadku wcześniejszych misji, podczas których zdjęcia wykonywano głównie z pokładu statku, wykorzystywano modele Hasselblad 500EL/M, które nie różniły się istotnie od seryjnie produkowanych. W przypadku misji Apollo 11, od początku było jednak wiadomo, że astronauci mają uwiecznić swój pobyt na powierzchni Srebrnego Globu i wykonać na nim sporą liczbę, kolorowych zdjęć wysokiej jakości. Fotografowanie w próżni, w momencie, gdy fotograf ma na sobie skafander kosmiczny wyposażony w duży hełm oraz grube rękawice, wymagało modyfikacji zarówno samego aparatu jak i sposobu robienia zdjęć.

Dwa widoki Hasselblada HEDC w „księżycowej” wersji w kolorze matowego chromu. Duży czarny kwadrat pod obiektywem to ogromny spust migawki, tak powiększony by z łatwością obsługiwać go w grubych rękawicach. „Korek” pod winderem na prawym zdjęciu umożliwiał ładowanie akumulatorów bez ich wyjmowania z windera. (źródło: Westlicht Photographica Auction)

Właśnie pod tym kątem powstał model Hasselblad 500 EL Data Camera oznaczany także symbolem HEDC. Był on używany w wersji matowego chromu, tak aby nie nagrzewał się w ostrych promieniach słońca obecnych ciągle na powierzchni Księżyca. Podobnie pokryte były także kasety na film. Jednocześnie aparat wyposażono w specjalny, duży spust migawki umieszczony pod obiektywem, tak aby umożliwić łatwe wyzwalanie zdjęć w grubej rękawicy. Dodatkowo miał on specjalny uchwyt, żeby umocować go w skafandrze na piersi astronauty. Z racji na obecność hełmu, astronauta nie używał żadnego wizjera, lecz fotografował celując tylko w przybliżony sposób. To między innymi dlatego, zdecydowano się tutaj na używanie tylko jednego, szerokokątnego obiektywu.

----- R E K L A M A -----

SYSTEM FUJIFILM GFX W NISKICH CENACH

Fujifilm GFX 100 (2951 zdjęć)

15999 zł

FujiFilm 32-64/4 GF R LM WR

6498 zł

FujiFilm 63/2.8 GF R WR

5998 zł

Fujifilm 23/4 GF R LM WR

8998 zł

Kupujemy używany sprzęt za gotówkę. Raty 20x0%!

Kaseta z filmem 70 mm do aparatu Hasselblad HEDC. Źródło: NASA i National Air and Space Museum

Hasselblad HEDC wyposażony został w tzw. płytkę Reseau. Owa płytka została wykonana ze szkła i zamontowano ją z tyłu korpusu aparatu, bardzo blisko płaszczyzny filmu. Na płycie wygrawerowano 25 krzyżyków tworzących siatkę. Były one oddalone od siebie o 10 mm i dokładnie skalibrowane z tolerancją 0.002 mm. Z wyjątkiem większego centralnego krzyża, każde z czterech ramion krzyża miało długość 1 mm i szerokość 0.02 mm. Krzyże były rejestrowane na każdym naświetlonym kadrze i umożliwiały określenie odległości kątowych pomiędzy obiektami w polu widzenia.

Astronauci Charles Duke i John Young podczas treningu z aparatami Hasselblad HEDC. Źródło: NASA.

Żeby uzmysłowić sobie o jakich szczegółach musieli myśleć inżynierowie NASA, warto wspomnieć o jeszcze jednej modyfikacji. Otóż podczas pracy aparatu, szczególnie gdy przewijamy film, dochodzi do generowania elektryczności statycznej, w wyniku której na filmie gromadzą się ładunki elektryczne. W normalnych warunkach ta elektryczność jest rozpraszana i odprowadzana przez metalowe rolki oraz wilgotność powietrza. W próżni kosmicznej ten problem jednak występuje w nasilonej postaci, w efekcie ładunek elektryczny wytworzony pomiędzy płytą szklaną a filmem może być tak duży, że powstaną z niego wyładowania, które uwiecznią się na zdjęciach. Co więcej, takie wyładowania mogą być niebezpieczne, gdy dochodzi do nich w atmosferze wzbogaconego tlenu, która jest stosowana w statkach kosmicznych. Aby uniknąć tych efektów, płytka Reseau znajdująca się w aparacie została pokryta specjalną powierzchnią przewodzącą, która ma odprowadzać ładunki. Została ona podłączona do metalowych części korpusu aparatu za pomocą dwóch sprężyn kontaktowych. Sam kontakt był realizowany przez dwa wystające elementy ze srebra umieszczone na warstwie przewodzącej.

Konstrukcja obiektywu Zeiss Biogon 60 mm f/5.6. Źródło: Zeiss.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, ten model Hasselblada został wyposażony w tylko jeden obiektyw - Zeiss Biogon 5.6/60, który dawał kąt widzenia 66 stopni i pozwalał ustawiać ostrość w zakresie odległości od 3 stóp do nieskończoności. Ta konstrukcja, składająca się z 8 soczewek ustawionych w 5 grupach, została zaprojektowana specjalnie dla NASA, ale okazała się tak udana, że Zeiss wprowadził ją potem do seryjnej sprzedaży.

Drugim aparatem używanym w trakcie misji, ale tylko na pokładzie modułu dowodzenia, był wspomniany już wcześniej Hasselblad 500EL/M wyposażony w silnik z bateriami niklowo-kadmowymi. Astronauci mieli w nim do dyspozycji dwa obiektywy. Pierwszym był Zeiss Planar 80 mm f/2.8, który dawał kąt widzenia 51.8 stopnia i oferował ustawianie ostrości od 3 stóp do nieskończoności. Mieliśmy więc tutaj do czynienia z dość klasycznym standardem, skonstruowanym w układzie podwójnego gaussa, zawierającym 6 soczewek ustawionych w 5 grupach.

Konstrukcja obiektywu Zeiss Planar 80 mm f/2.8. Źródło: Zeiss.

Drugim dostępnym obiektywem był Zeiss Sonnar 250 mm f/5.6, który dawał kąt widzenia 17.6 stopnia i ustawiał ostrość od odległości 8.5 stopy. Tutaj mieliśmy do czynienia ze stosunkowo prostą konstrukcją optyczną składającą się 4 soczewek ustawionych w 3 grupach.

Obiektyw Zeiss Sonnar 5.6/250 z misji Apollo 11. Źródło: NASA i National Air and Space Museum

Na pokładzie lądownika księżycowego Apollo 11 znajdowały się jeszcze dwa aparaty Hasselblad Lunar Surface Superwide-Angle (LSWA) wyposażone w obiektywy o ogniskowej 38 mm, a przez to dające kąt widzenia aż 91.1 stopnia.

Szerokokątny Hasselblad LSSC był odmianą modelu SWC i wyposażony był w celownik ramkowy. (źródło: Marco Cavina)

Oprócz tego, w trakcie trwania misji, używano dwóch kamer 16-mm Murera, do których dostępne były obiektywy o ogniskowych 5, 10, 18 i 75 mm. Jedna z nich znajdowała się w module dowodzenia, a druga w lądowniku księżycowym. Ta ostatnia została wyposażona tylko w obiektyw o ogniskowej 18 mm, który dawał kątowe pole widzenia wynoszące 39.2 stopnia.

Ostatnim sprzętem do rejestracji obrazu używanym w trakcie trwania misji Apollo 11 był stereoskopowy aparat na film 35 mm, czyli tzw. 35-mm Lunar Surface Closeup Stereoscopic Camera, który miał być wykorzystany do zbliżeń powierzchni Srebrnego Globu. Astronauci często nazywali go "złotym aparatem", nie dlatego, że miał taki kolor albo był wykonany z tego metalu, ale dlatego, że pomysłodawcą jego zastosowania był astronom z Uniwersytetu Cornella Thomas Gold.

Kaseta z czarno-białym filmem 70 mm Panatomic-X 3400 do aparatu Hasselblad 500 EL/M. Źródło: NASA i National Air and Space Museum

Kosmiczne Hasselblady, w przeciwieństwie ich ziemskich odpowiedników, nie używały standardowego, zwojowego filmu średnioformatowego, którego głównym ograniczeniem było to, że pozwalał on na wykonanie tylko 12 klatek. NASA uznała bowiem, że częsta wymiana filmów, w warunkach kosmicznych, będzie zbyt kłopotliwa. Rozwiązanie tego problemu powierzono amerykańskiej firmie Cine Mechanics specjalizującej się sprzęcie kinematograficznym, która zaprojektowała specjalną kasetę zawierającą szeroką, podwójnie perforowaną taśmę kinematograficzną 70 mm dostarczaną przez firmę Kodak.

Aparat Hasselblad 500EL/M oraz kasety na film 70 mm. Źródło: NASA i National Air and Space Museum

Astronauci mieli do swojej dyspozycji trzy rodzaje negatywów. Pierwszy z nich, oznaczony symbolem SO-368, to kolorowy Kodak Ektachrome MS o czułości ASA 64 oraz rozdzielczości 80 linii/mm dla kontrastu 1000:1. Drugi, oznaczony symbolem SO-168, to kolorowy Ektachrome EF w dwóch wersjach: HCEX o czułości ASA 160 oraz CIN o czułości ASA 1000. Tutaj rozdzielczość wynosiła także 80 linii/mm. Trzeci film - Panatomic-X - miał symbol 3400, był czarno-biały, miał czułość ASA 80 i rozdzielczość aż 170 linii/mm. Pierwszy z opisanych filmów musiał być używany ze specjalnym filtrem UV, który wycinał długości fali krótsze od 340 nm.

Używane w Kosmosie aparaty miały specjalnie zaprojektowane kasety na film, które pozwalały na wykonanie, za jednym ładowaniem, aż 160 zdjęć w kolorze lub 200 w czerni i bieli.

W sumie, w trakcie trwania całej misji Apollo 11, jej członkowie wykonali 1359 zdjęć aparatami Hasselblad 70 mm, 58134 klatek na kamerach 16 mm oraz 17 par zdjęć stereoskopowych.