Lustrzanka dwuobiektywowa na taśmę 35mm, z wbudowanym silnikiem napędzającym migawkę i przesuw taśmy, która swobodnie zmieści się w pudełku po papierosach? Brzmi nieco nieprawdopodobnie, a jednak te wszystkie cechy posiada niezwykły szwajcarski aparat – Tessina 35a.

Tessina 35

Tessina 35 wytwarzana była w Grenchen w Szwajcarii przez firmę Siegrist. Jej oficjalnym dystrybutorem była Concava S.A. Lugano – Cassarate. Produkcja rozpoczęła się w roku 1957 (choć aparat miał debiut rynkowy dopiero w 1960 roku), a zakończyła w roku 1996. Pomysł, na którym aparat jest oparty, narodził się w Anglii. Tam właśnie pod koniec lat 40-tych ubiegłego stulecia austriacki inżynier Dr Rudolph Steineck stworzył miniaturowy aparat ABC do noszenia na nadgarstku – mały i lekki jak zegarek. ABC był jednak bardzo ascetycznie wyposażonym modelem i szczerze mówiąc niezbyt funkcjonalnym – choć sam pomysł aparatu noszonego na ręce wzbudził spore zainteresowanie.

Steineck ABC – źródło: www.joopscameracollection.nl

Tessina zbudowana została w oparciu o późniejszy projekt konstrukcyjny Dr Rudolpha Steinecka, wyposażony w odłączalny pasek na rękę.

----- R E K L A M A -----

PROMOCJA SONY - 50% RABATU NA OBIEKTYW!

Sony A7 IV + 50/1.8 FE

13146 zł 12722 zł

Sony A7 III + 50/1.8 FE

8846 zł 8422 zł

Sony A7 IV + 24-70/4 FE ZA OSS

15122 zł 13710 zł

Sony A7 III + 24-70/4 ZA FE OSS

10822 zł 9410 zł

Tessina z odłączanym paskiem na rękę – źródło: www.nationalmediamuseum.org.uk

Tessina z paskiem na rękę – źródło: www.aboutphotography-tomgrill.blogspot.com

Steineck opatentował Tessinę w Niemczech Zachodnich, Szwajcarii i USA. Patenty amerykańskie uzyskano przed oficjalną premierą aparatu (US Pat. 2,949,833 – uzyskany 01.12.1954 r. „Dwuobiektywowy aparat wyposażony w lustro.” oraz US Pat. 2,940,682 otrzymany 25.01.1956 r. „Mechanizm sprężynowy do automatycznego transportu filmu zwijanego”). Warto wspomnieć, że niektóre źródła podają nazwisko Paula Nagela (projektanta słynnych Kodaków Retina) jako autora dwóch patentów wykorzystanych w aparacie – mechanizmu migawki i transportu filmu.

Tessina o wymiarach 25×68×53 mm uznawana jest za najmniejszy aparat fotograficzny świata wykorzystujący standardową 35 milimetrową taśmę. Tworzy na niej obrazy o formacie 14×21 mm.

Co ważne, format klatki Tessiny jest niewiele mniejszy od standardowego połówkowego (18 mm x 24 mm), a znacznie większy niż klatka na bardzo popularnym w latach siedemdziesiątych filmie 110.

Produkowano trzy modele: Tessina Automatic 35 mm, Tessina 35 i Tessina L. Różniły się one głównie sposobem opóźnienia wyzwalania lampy błyskowej oraz najmniejszą odległością ostrzenia (Tessina Automatic 35 mm – 30,5 cm, Tessina 35 i Tessina L – 23 cm). Wszystkie modele mają czasy otwarcia migawki (centralnej) od 1/2 s do 1/500 s + B i oczywiście synchronizację błysku przy wszystkich czasach. Wyposażone zostały w ten sam obiektyw (a dokładnie dwa) – czteroelementowy Tessinon 2,8 o ogniskowej 25 mm i maksymalnej przysłonie 22.

Z konstrukcyjnego punktu widzenia Tessina jest dwuobiektywową lustrzanką (taką jak Rolleiflex lub Yashica), zatem ma dwa obiektywy – jeden zdjęciowy, drugi celowniczy (rzutujący obraz na matówkę). Obraz z obiektywu celowniczego widoczny jest na miniaturowej matówce na górze aparatu. Obraz tworzony przez obiektyw zdjęciowy, poprzez specjalne lusterko, rzutowany jest na płaszczyznę filmu poruszającego się poziomo wzdłuż dolnej płyty aparatu.

Jednak chyba najciekawszym elementem tej konstrukcji jest napęd naciągu migawki i przesuwu taśmy. Wbudowany w korpus mechanizm przesuwu taśmy stał się standardem dopiero w latach 80-tych XX wieku – i to w lustrzankach jedno, a nie dwu obiektywowych (choć i do Rolleiflexa był osobny model motoru, jednak zewnętrzny i niezbyt popularny). Realizowany był za pomocą elektrycznego silnika.

W Tessinie baterie nie są potrzebne – silnik napędzany jest sprężyną. Jej mechanizm, tak jak w szwajcarskich zegarkach jest łożyskowany za pomocą kilku rubinów. Aby napiąć ten „zegarowy winder” trzeba pociągnąć do siebie gałkę umieszczoną z przodu aparatu, nakręcić ją, a następnie wcisnąć z powrotem. Po pełnym napięciu mechanizmu można naciągnąć (oraz zwolnić) migawkę i przewinąć film osiem razy.

Inna (znajdująca się z tyłu aparatu) gałka umożliwia zwinięcie filmu z powrotem do kasety po naświetleniu rolki. Z tyłu umieszczono także pokrętło czasów otwarcia migawki, przycisk zwijania powrotnego oraz gniazdko do podłączenia lampy błyskowej z możliwością wyboru typu synchronizacji: X, M lub F.

Proces ładowania aparatu Tessina nie jest skomplikowany. Po zdjęciu dolnej pokrywy należy naciągnąć sprężynę za pomocą pokrętła przesuwu filmu o cztery obroty, ustawić licznik klatek na czerwonej kropce przed zerem, zaczepić film i po zamknięciu pokrywy wykonać trzy zdjęcia – wówczas licznik klatek pokaże cyfrę 1.

Po wciśnięciu spustu, „klik” migawki jest niemal niesłyszalny – podobnie jak cichy szum zegarowego mechanizmu przesuwu. Dźwięk ten jako żywo przypomina ten wydawany przez aparaty firmy Robot – zapewne z powodu podobnego typu sprężynowego mechanizmu. Znane są też specjalne „ciche” modele Tessiny – część elementów napędu wykonana była z nylonu, co dodatkowo wytłumiało odgłos przesuwu filmu.

Jednym z głównych problemów, przed którymi stali użytkownicy subminiaturowych aparatów, były niestandardowe filmy. Praktycznie każdy z systemów takiej fotografii próbował ustanowić swój standard w tej dziedzinie. Swego czasu była spora różnorodność formatów (najpopularniejsze to 8 mm, 9.5 mm, 110, 17.5 mm i 16 mm).

źrodło: ricoh-gx.blogspot.com

Zatem chcąc korzystać z miniaturowego aparatu albo było się zależnym od dostawców taśmy, albo trzeba było przejść przez skomplikowany system przeładunku lub nawet cięcia filmu o specjalnym formacie z powszechnie dostępnego standardu 35 mm. W każdym przypadku było to stosunkowo kosztowne, a na pewno bardzo kłopotliwe.

Producent Tessiny wyeliminował ten problem. Aparat używał standardowego filmu 35 mm w specjalnych cienkich plastikowych kasetach podobnych w budowie do standardowych kaset małoobrazkowych. Oczywiście dostępne były fabrycznie ładowane kasety. Produkował je między innymi Adox (KB 14, 17 i 21) i oczywiście wszechobecny Kodak (czarno-białe Tri-X i kilka kolorowych negatywów). Na „firmowym” ładunku zmieścić można było 20 zdjęć.

Kasety z filmem stosowane w aparatach Tessina – źródło: www.leicashop.com

Użytkownik Tessiny mógł być niezależny od producentów i dystrybutorów konfekcjonowanych filmów. Specjalna ładowarka (niestety nienależąca do standardowego wyposażenia) pozwalała mu na załadowanie filmu w świetle dziennym do kaset Tessiny z każdej zwykłej kasety filmowej 35 mm. Cały proces był bardzo prosty – ładowarka sama odmierzała odpowiednie odcinki filmu, które trzeba było obciąć za pomocą wbudowanego noża.

Ładowarka do filmów i głowica panoramiczna – źródło: www.leicashop.com

Maksymalnie można było załadować do firmowej kasety 44 centymetry filmu, co pozwalało na 24 zdjęcia. Przy zastosowaniu filmu o większej grubości maksymalna długość filmu sięgała około 38 cm, co pozwalało na bezpieczną ekspozycję standardowych 20 klatek.

Tessina z zestawem akcesoriów – źródło: www.leicashop.com

Ładowarka otwierała bogatą listę dodatkowego wyposażenia Tessiny. Do aparatu można było dokupić szereg bardzo przemyślanych akcesoriów. Układ celowniczy uzupełnić można było o wizjer z lupą (standard wyposażenia), specjalny wizjer składany sportowy (bez optyki), pryzmat pentagonalny o sześciokrotnym powiększeniu oraz specjalną lupę (z ośmiokrotnym powiększeniem). Na liście akcesoriów można było znaleźć także łańcuszek i adapter do statywu, małą głowicę kulową, pasek skórzany na szyję i skórzany pokrowiec (brązowy lub czarny), uchwyt na nadgarstek, adapter „gorącej stopki”, specjalny miniaturowy światłomierz selenowy oraz dedykowaną lampę błyskową. Listę zamykał mocowany na korpusie (oczywiście szwajcarski – z 17 kamieniami) zegarek. Na marginesie, najrzadszy z całej kolekcji – wart nieco ponad 3 tysiące dolarów.

Opcjonalny pryzmat pentagonalny – źródło: www.leicashop.com

Opcjonalny światłomierz selenowy – źródło: www.leicashop.com

Opcjonalny światłomierz selenowy – źródło: www.leicashop.com

Opcjonalny zegarek Tessiny – źródło www.mossgreen.com.au

Tessina była dostępna w czterech odmianach kolorystycznych: czerwonej, czarnej, złotej i najczęściej spotykanej – chromowanej (efekt ten uzyskiwano za pomocą szczotkowania i anodowania).

Tessina w kolorze czarnym – źródło: www.leicashop.com

Osobną przeszkodą w korzystaniu z aparatów subminiaturowych było powiększanie negatywów. Kilka systemów (np. Minox) dawało dobre efekty tylko wówczas, gdy stosowało się specjalne powiększalniki, które niestety nie należały do tanich. W przypadku powiększania zdjęć z Tessiny wystarczyło pamiętać jedynie o właściwym umieszczeniu filmu w powiększalniku (obraz dociera do filmu po odbiciu w lusterku w aparacie). Obecnie prawdopodobnie jedynym utrudnieniem w powiększaniu zdjęć z tego aparatu będzie konieczność użycia obiektywu powiększalnikowego o ogniskowych od 28 do 35 mm (np. Schneider Componon 35mm f/4 albo 28 mm f/4 lub bardziej dostępnego czeskiego obiektywu Anaret 30 mm f/3.5).

Tessina w kolorze czerwonym – źródło: www.leicashop.com

Oczywistym jest, że aparat o takich własnościach jakie miała Tessina, musiał zostać szybko zauważony przez wszystkich tych, którym zależało na dokumentowaniu świata bez „zbyt dużej ostentacji”. Mimo iż powszechnie za archetyp aparatu szpiegowskiego uważany jest Minox, to jednak Tessina była ulubionym aparatem wielu tajnych agentów po obu stronach „żelaznej kurtyny”. Zdecydował o tym nie tylko jej „kompaktowy” rozmiar czy bogate wyposażenie dodatkowe, ale przede wszystkim precyzja, legendarna szwajcarska niezawodność oraz fakt, że posiadacz Tessiny mógł korzystać z „normalnych” filmów. Na liście użytkowników tego aparatu zgodnie znaleźć można CIA, MI6, cywilny i wojskowy wywiad Izraela oraz KGB i GRU.

Wschodnioniemieckie STASI podobno nawet wytwarzało kopie tego aparatu, a już na pewno specjalne pokrowce na okulary, portmonetki i papierośnice służące do jego maskowania. Znane są też specjalnie do Tessiny przygotowane napędy, pozwalające na wykonanie wszystkich zdjęć na filmie za jednym naciągnięciem.

Tessina w kolorze złotym – źródło: www.leicashop.com

Tessina wykorzystywana była również przez polskie MSW. Pierwsze zakupy tego aparatu odnotowano już na początku lat 70-tych ubiegłego wieku. Informacje o marce „Tessina” znaleźć można m.in. w materiałach IPN (wystawa „Metody inwigilacji społeczeństwa przez Służbę Bezpieczeństwa za pomocą środków technicznych: tajnej obserwacji, dokumentacji fotograficznej, perlustracji korespondencji i podsłuchów w latach 1956–1989” przygotowana przez IPN Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Katowicach) oraz w specjalnych periodykach – choćby w Internetowym Biuletynie Instytutu Studiów nad Terroryzmem e-terroryzm (numer z kwietnia 2013 roku).

Autor ukryty pod pseudonimem Konsultant II tak o nim pisze – Kilkakrotnie w swej pracy korzystałem z aparatu fotograficznego „KROPKA” mniejszego od znanego z filmów szpiegowskich aparatu „MINOX”. „Cudem techniki” w porównaniu z przedstawionymi powyżej aparatami fotograficznymi był sprzęt fotograficzny marki „Tessina”. Pojawił się on na wyposażeniu polskich służb specjalnych w końcówce lat 70-tych. Sprzęt cichy w trakcie pracy, o naciągu sprężynowym, umożliwiający wykonywanie zdjęć w trudnych warunkach oświetleniowych bez użycia lampy błyskowej. W wersji statywowej (ukrytej w małej walizeczce) służył też do wykonywania fotokopii dokumentacji ujawnionej w trakcie działań operacyjnych. Aparat posiadał też wersję zapinaną na „pasek do zegarka”.

Tessina pojawiła się również w tzw. Aferze Watergate, która doprowadziła do upadku prezydenta USA Richarda Nixona. Rozpoczęło ją aresztowanie 17 czerwca 1972 r. w hotelu Watergate pięciu osób podejrzanych o włamanie do waszyngtońskiej siedziby Komitetu Wyborczego Partii Demokratycznej. Podawali się oni początkowo za hydraulików konserwujących instalacje budynku. Wśród aresztowanych znalazł się doradca starającego się o reelekcję prezydenta Nixona. Mimo zatrzymania oskarżonych sprawie nie nadano natychmiast rozgłosu z uwagi na jesienne wybory prezydenckie (w których zwyciężył Nixon). Aferę ujawnili dopiero reporterzy „Washington Post” przedstawiając kulisy walki przedwyborczej. 8 stycznia 1973 roku rozpoczął się proces zatrzymanych w hotelu Watergate. Ujawnił on powiązania pracowników administracji państwowej z włamaniem i próbą założenia podsłuchu w siedzibie Partii Demokratycznej. Jednym z koronnych dowodów w postępowaniu była należąca do CIA specjalna „cicha” wersja Tessiny 35 (której doradca prezydenta Howard Hunt użył do sfotografowania dokumentów). W taki właśnie sposób szwajcarski aparat pośrednio przyczynił się do zmiany na stanowisku amerykańskiego prezydenta.

Tessina, którą posiadam w swojej kolekcji, to chromowany model Automatic 35 mm o numerze seryjnym 61285. Niestety nie udało mi się odszukać żadnych zestawień fabrycznych pozwalających na dokładne datowanie roku produkcji. Aparat jest w pełni sprawny. Udało mi się nawet znaleźć do niego dwie oryginalne kasety w aluminiowych pudełkach. W momencie zakończenia produkcji cena aparatu w wersji chromowanej sięgała 1000 euro, dziś zadbane egzemplarze w firmowym pudełku warte są około 400 euro.

O autorze Piotr Gawron (www.szufladafotografii.pl) – dziennikarz, publicysta, fotograf, rzecznik prasowy, doradca w zakresie PR i komunikacji. Zagadnieniami public relations zajmuje się zawodowo od ponad 15 lat. Doświadczenie zawodowe zdobywał jako Kierownik Działu PR i Komunikacji Totalizatora Sportowego, Dyrektor Generalny Komitetu Wykonawczego i Sztabu Projektu EURO 2012, Rzecznik Prasowy Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, Rzecznik Prasowy Mennicy Państwowej oraz Rzecznik Prasowy i Dyrektor Biura Prasowego Telekomunikacji Polskiej S.A. Specjalizuje się w projektach szkoleniowych z zakresu podstaw public relations (teoria i praktyka), tworzenia i zarządzania zespołami PR, najważniejszych aspektów w komunikacji z mediami, zarządzania wizerunkiem firmy, tworzenia planów komunikacyjnych oraz z zakresu podstaw sponsoringu i praktyki organizacji spotkań medialnych.