W nocy z 27 na 28 lipca dojdzie do całkowitego zaćmienia Księżyca. Zjawisko to, prawie w całości, będzie można obserwować i fotografować z terenu naszego kraju, do czego oczywiście zachęcamy!

Do zaćmienia Księżyca dochodzi wtedy, gdy nasz naturalny satelita chowa się w cień lub/i półcień rzucany przez Ziemię. Ponieważ Księżyc świeci odbitym światłem słonecznym, wejście w cień naszej planety powoduje, że do jego tarczy prawie nie docierają promienie naszej dziennej gwiazdy.

Schemat zaćmienia Księżyca. Źródło: Wikipedia.

Gdy Księżyc chowa się całkowicie w cień naszej planety mamy do czynienia z zaćmieniem całkowitym, w którym tarcza Srebrnego Globu świeci czerwonawo tylko dzięki promieniom ugiętym w ziemskiej atmosferze. Gdy Księżyc chowa się częściowo w cień Ziemi, mamy do czynienia z zaćmieniem częściowym. Gdy Księżyc chowa się w półcień, występuje zaćmienie półcieniowe, które objawia się tylko lekkim osłabieniem blasku tarczy naszego naturalnego satelity.

Do najbliższego zaćmienia całkowitego dojdzie już w pierwszej połowie nocy z 27 na 28 lipca. Zjawisko to będzie widoczne prawie w całej swojej okazałości z terenu naszego kraju. Oprócz tego dojrzą je także obserwatorzy znajdujący się na Oceanie Indyjskim, w południowej i wschodniej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Indiach oraz na Antarktydzie; w Australii, w większej części Azji i w zachodniej części Oceanu Spokojnego

Przebieg zaćmienia całkowitego Księżyca z dnia 27/28 lipca 2018 roku. Żródło: F. Espenak, NASA

Zjawisko rozpocznie się mało efektowną fazą półcieniową dnia 27 lipca o godz. 19:15 naszego czasu. W Polsce Księżyc będzie się znajdował wtedy około 10 stopni pod horyzontem. Faza częściowa rozpocznie się o godz. 20:24 i będzie to moment, gdy we wschodniej Polsce Księżyc zacznie pojawiać się nad horyzontem. Obserwatorzy w Polsce zachodniej zobaczą natomiast wschód już lekko "nadgryzionego" Księżyca. Początek zaćmienia całkowitego wydarzy się o godzinie 21:30 około 7 stopni nad horyzontem. Maksimum zaćmienia oczekujemy o 22:23, a końca fazy całkowitej o 23:13 i nastąpi to przy wysokości 15 stopni nad horyzontem. Koniec zaćmienia częściowego i tym samym koniec najciekawszej części zjawiska wystąpi już 28 lipca 19 minut po północy. Całe zjawisko potrwa jednak do 1:29, kiedy to zakończy się faza półcieniowa.

Warto dodać tutaj, że do sfotografowania zjawiska nie jest potrzebny wyjątkowo wyrafinowany sprzęt. Swoje pierwsze zaćmienie Księżyca, jeszcze w latach 80-tych XX wieku, fotografowałem aparatem Zenit 11 z Heliosem 2/58. Księżyc miał na kliszy średnicę mniejszą niż 1 mm ale i tak dało się go powiększyć do takich rozmiarów, żeby było widać poszczególne fazy zaćmienia.

Rozmiary tarczy Księżyca na pełnej klatce w zależności od użytej ogniskowej.

Najbliższe zjawisko stwarza pole do popisu zarówno dla posiadaczy obiektywów standardowych jak i dłuższych instrumentów. Srebrny Glob będzie wschodził więc obiektywy klasy kilkudziesięciu milimetrów mogą pozwolić na wykonanie interesujących pejzaży wschodzącego i zaćmionego Księżyca. Można pokusić się o wykonanie kilku czy kilkunastu ekspozycji oddzielonych od siebie okresem kilkunastu minut, a potem złożenie ich do jednego zdjęcia, by pokazać ruch naszego naturalnego satelity na tle sfery niebieskiej, a także zmienne fazy zaćmienia.

Końcowe fazy zaćmienia Księżyca z 28 września 2015 roku. Fot. A. Olech

Posiadacze dłuższych teleobiektywów mogą spróbować uwiecznić dokładnie poszczególne fazy zaćmienia wraz ze szczegółami tarczy Księżyca. Wystarczą do tego już obiektywy o ogniskowej 200-400 mm. Księżyc jest jasny, dlatego warto nasze obiektywy trochę przymknąć, aby nie pracować na maksymalnym otworze względnym. Nie warto szaleć też z czułościami - poziom ISO 200-400 wydaje się być optymalny. Dysponując solidnym statywem, wężykiem spustowym lub pilotem oraz używając wstępnego podnoszenia lustra uzyskamy na pewno ostre i satysfakcjonujące nas zdjęcia. Pamiętajmy tylko, że na początku zjawiska czasy ekspozycji będą krótkie (powiedzmy rzędu 1/500 sekundy, choć dokładna wartość będzie przecież zależała od użytej czułości i wartości przysłony), natomiast w fazie całkowitej długie (mogą dochodzić nawet do sekund).

Maksymalna faza zaćmienia Księżyca z 28 września 2015 roku. Fot. A. Olech

Jeśli nie posiadamy specjalnego montażu paralaktycznego z napędem, nie przesadzajmy z dużymi ogniskowymi. Granicą są okolice 1000 mm. Powyżej tej wartości montaż z prowadzeniem jest już bardzo wskazany, tym bardziej jeśli chcemy zrobić ostre zdjęcia Księżyca całkowicie schowanego w cieniu Ziemi.

Warto pamiętać, że na jasnym Księżycu możemy ustawić ostrość przy pomocy autofokusa, ale potem należy go przełączyć w tryb manualny. Gdy jasność naszego naturalnego satelity zacznie spadać, autofokus może ustawiać się w niewłaściwej pozycji. Zawsze też warto wspomagać się trybem live view. Na powiększonym obrazie tarczy Księżyca łatwo zobaczymy czy ostrość jest ustawiona poprawnie.

Można tutaj wspomnieć o jeszcze jednej ciekawostce. Ponieważ orbita Księżyca jest elipsą, Srebrny Glob zmienia swoją odległość od Ziemi (od 356 tysięcy do 406 tysięcy km). Tak się ciekawie składa, że w nocy z 27 na 28 lipca, czyli dokładnie w czasie zaćmienia, będzie on w okolicy apogeum swojej orbity, a więc będzie poruszał się najwolniej. Oznacza to, że lipcowe zaćmienie Księżyca będzie wyjątkowo długie i potrwa aż 1 godzinę 42 minuty i 57 sekund. Tegoroczne zaćmienie Księżyca będzie tym samym najdłuższym zaćmieniem w XXI wieku. Kolejne podobnie długie zjawisko wystąpi dopiero w 2123 roku.

Na szczęście na kolejne typowe zaćmienie Księżyca nie przyjdzie nam czekać tak długo. Następne zaćmienie Srebrnego Globu i to znów całkowite wydarzy się 21 stycznia 2019 roku. W jego przypadku najwięcej szczęścia będą mieli obserwatorzy w obu Amerykach, gdzie zjawisko będzie widoczne w całości.