Rozmiar tarczy Słońca na sferze niebieskiej to tylko pół stopnia. To naprawdę niewiele. Żeby pokazać jak niewiele, wystarczy spojrzeć na poniższy rysunek, który pokazuje wygląd tarczy Słońca na zdjęciu wykonanym aparatem pełnoklatkowym, na poszczególnych ogniskowych.

Widać wyraźnie, że do sfotografowania w rozsądny sposób faz zaćmienia potrzebujemy ogniskowej w okolicach 200 mm. Chcąc dojrzeć na tarczy Słońca jakieś szczegóły w postaci plam słonecznych lub pochodni musimy dysponować ogniskowymi na poziomie 300–600 mm. A chcąc cieszyć się naprawdę dobrą jakością obrazu musimy użyć teleobiektywów lub teleskopów klasy 1000–2000 mm.

----- R E K L A M A -----

MAJÓWKOWE SZALEŃSTWO - RABATY DO 3500zł

Olympus OM-1 - KOMIS

5199 zł 4999 zł

Leica M Monochrom (Typ 246) - KOMIS

18998 zł 15498 zł

Fujifilm GFX 100S II (3 zdjęcia) - KOMIS

20998 zł 20498 zł

Hasselblad 80/1.9 XCD (11165 zdj.) - ...

15999 zł 13499 zł

Raty 20x0%. Zostaw swój sprzęt w rozliczeniu.

Aby dokładnie pokazać Wam jaki rozmiar w pikselach będzie miała tarcza Słońca na Waszych zdjęciach, wykonaliśmy niezbędne obliczenia i ich wyniki przedstawiliśmy w poniższych tabelach. Pierwsza pokazuje rozmiary tarczy Słońca dla matryc pełnoklatkowych o rozdzielczościach odpowiednio 36, 24, 22, 18, 16 i 12 milionów pikseli.

Ogniskowa [mm]	FF 36 Mpix	FF 24 Mpix	FF 22 Mpix	FF 18 Mpix	FF 16 Mpix	FF 12 Mpix
100	194	158	151	136	129	112
200	383	314	300	270	256	221
300	574	470	449	404	384	331
400	765	626	598	538	512	442
500	956	782	748	673	639	552
600	1147	938	897	807	767	662
700	1338	1095	1047	942	895	773
800	1529	1251	1196	1076	1023	883
900	1720	1408	1346	1211	1151	994
1000	1911	1564	1495	1346	1279	1104
1100	2102	1720	1645	1480	1406	1214
1200	2294	1877	1794	1615	1534	1325
1300	2485	2033	1944	1749	1662	1435
1400	2676	2190	2093	1884	1790	1546
1500	2867	2346	2243	2018	1918	1656
1600	3058	2502	2392	2153	2046	1767
1700	3249	2659	2542	2288	2174	1877
1800	3440	2815	2691	2422	2301	1987
1900	3631	2972	2841	2557	2429	2098
2000	3823	3128	2991	2691	2557	2208

Druga tabela przedstawia rozmiary tarczy Słońca wyrażone w pikselach dla poszczególnych ogniskowych i matryc APS-C. Przestawiliśmy wyniki dla rozdzielczości 24, 20, 18, 16, 15 i 12 milionów pikseli. Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym przypadku producenci stosują trochę różne rozmiary matryc. W lustrzankach i bezlusterkowcach Nikona, Sony i Pentaksa oraz bezlusterkowcach Fujifilm, Samsung i Sony znajdziemy matrycę o mnożniku 1.5 raza. Tymczasem w lustrzankach i bezlusterkowcach Canona matryce są ciut mniejsze i mnożnik ten wynosi 1.6 raza. Jeszcze większy mnożnik, wynoszący 1.7x, miały matryce Foveona. W efekcie, w naszej tabeli, rozdzielczości 24, 16 i 12 milionów pikseli odnoszą się do mnożnika 1.5 raza, a rozdzielczości 20, 18 i 15 milionów pikseli dla mnożnika 1.6 raza.

Ogniskowa [mm]	APS-C 24 Mpix	APS-C 20 Mpix	APS-C 18 Mpix	APS-C 16 Mpix	APS-C 15 Mpix	APS-C 12 Mpix
100	235	228	216	192	198	167
200	468	455	431	383	395	334
300	701	682	646	575	592	500
400	935	909	861	766	789	667
500	1168	1136	1076	957	987	834
600	1402	1364	1292	1149	1184	1000
700	1635	1591	1507	1340	1381	1167
800	1869	1818	1722	1532	1579	1334
900	2103	2045	1938	1723	1776	1501
1000	2336	2273	2153	1915	1974	1668
1100	2570	2500	2368	2106	2171	1834
1200	2804	2727	2584	2298	2368	2001
1300	3037	2955	2799	2490	2566	2168
1400	3271	3182	3014	2681	2763	2335
1500	3505	3409	3230	2873	2961	2502
1600	3738	3637	3445	3064	3158	2668
1700	3972	3864	3660	3256	3355	2835
1800	4206	4091	3876	3447	3553	3002
1900	4439	4318	4091	3639	3750	3169
2000	4673	4546	4306	3830	3948	3336

Oczywiście zanim zaczniemy opowiadać o bardziej skomplikowanym sprzęcie i jego wykorzystaniu, musimy wyraźnie zaznaczyć, że w fotografowaniu zaćmień, jak w każdej innej dziedzinie fotografii, ogranicza nas tylko wyobraźnia. Trzeba po prostu szybko i z pomysłem reagować na to, co się dzieje nad naszymi głowami. Na przykład, gdy niebo częściowo się zachmurzy, może okazać się, że wcale nie potrzebujemy statywów, filtrów i ogromnych teleobiektywów. Poniższe zdjęcie zaćmienia Słońca z dnia 4 stycznia 2011 roku autor tego artykułu wykonał fotografując z ręki amatorskim obiektywem Tamron 70–300 mm, bez użycia żadnych filtrów.

Zaćmienie Słońca z 4 stycznia 2011 roku sfotografowane amatorskim obiektywem 70–300 mm. Fot. A. Olech

Zresztą całe to zaćmienie, ze względu na pokrywę chmur i niskie położenie Słońca, dało się fotografować bez specjalnych filtrów lub przy użyciu zwykłego filtra szarego ND8. W taki właśnie sposób została wykonana poniższa mozaika zdjęć tego zjawiska – tym razem w użytku był obiektyw Canon EF 100–400L mm ustawiony na ogniskową 400 mm.

Zaćmienie Słońca z 4 stycznia 2011 roku sfotografowane amatorskim obiektywem o ogniskowej 400 mm. Fot. A. Olech

Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że teleobiektywy o dużych ogniskowych są najczęściej bardzo drogie. Jest jednak wyjątek. Mowa o obiektywach lustrzanych. To proste konstrukcje katadioptryczne będące mniej lub bardziej skomplikowanym rozszerzeniem klasycznej konstrukcji Maksutowa. Bardzo często są to instrumenty manualne, a więc przez to tanie. Sporo takich obiektywów, i to z różnymi mocowaniami, znajdziemy w ofercie firmy Samyang. Oczywiście, na przestrzeni lat, takie instrumenty pojawiały się w ofertach różnych producentów. Jeśli więc mamy lustrzanki firm takich jak Nikon, Pentax czy Sony, bez problemów znajdziemy dedykowane do nich teleobiektywy lustrzane. Także posiadacze bezlusterkowców nie stoją na straconej pozycji. Przykładowo, do systemu Mikro 4/3 mamy dedykowaną Tokinę 300 mm f/6.3, a do całej gamy mocowań zarówno lustrzanowych jak i bezlusterkowych mamy np. taką Tokinę. Nie mówiąc już o tym, że w wielu naszych szafach i szufladach zalegają różne Rubinary czy MTO…

Gdy niebo jest bezchmurne lub gdy znajdują się na nim tylko cienkie chmury wysokie, sam obiektyw nam nie wystarczy i musimy używać filtrów. Nawet przymknięcie przysłony do f/32 lub większej, użycie ISO 50 (jeśli takie mamy) i czasu 1/8000 sekundy spowoduje, że obraz Słońca będzie prześwietlony. Nie mówiąc o tym, że przy przysłonie f/32 dyfrakcja "zje" nam wszystkie szczegóły...

Nasze poszukiwania możemy rozpocząć od zwykłych sklepów fotograficznych. Firmy produkujące filtry fotograficzne potrafią mieć w swojej ofercie specjalne urządzenia przeznaczone do fotografii zaćmień Słońca. Kilka lat temu wprowadzeniem do swojej oferty filtru ND100000, przeznaczonego właśnie do fotografii Słońca, pochwaliła się firma Marumi. Nawet gdy nie uda nam się kupić Marumi, inni producenci sprzedają dość powszechnie filtry klasy ND1000. Nie są one przeznaczone dokładnie do zdjęć Słońca, ale osłabiając światło aż o 10 EV, pozwalają już na uprawianie takiej fotografii.

Innym rozwiązaniem jest zastosowanie tzw. „fadera”, czyli filtra o zmiennym poziomie osłabiania światła. Składa się od z dwóch kołowych polaryzatorów. Wzajemne ich obracanie powoduje, że do obiektywu dociera różna ilość światła. Niestety, raczej nie polecamy tego rozwiązania. Naprawdę dobre filtry tego typu to koszt kilku tysięcy złotych. Tańsze modele, dla odmiany, potrafią wygenerować sporo odblasków i popsuć nam ujęcia.

Obrączkowe zaćmienie Słońca z 20 maja 2012 roku. Fot. A. Olech

Najtańszym sposobem fotografowania jest użycie wspominanej już wcześniej folii Baader Planetarium ND 3.8, przepuszczającej więcej światła, niż wersja ND 5.0. Taki filtr również mocujemy na przedniej częściej części obiektywu. Pamiętajmy, że jednak, że folii Baader Planetarium ND 3.8 używa się jedynie do fotografowania. Nie powinniśmy spoglądać przez nią na Słońce bezpośrednio. Sposób w jaki umocujemy folię do naszego obiektywu – zależy od naszej pomysłowości. Pamiętajmy jednak, aby zrobić to starannie. Musimy uniknąć sytuacji, w której folia spada nam z obiektywu podczas fotografowania!

Oczywiście zamiast dedydowanych obiektywów fotograficznych, do uwieczniania zaćmienia Słońca możemy użyć także teleskopów astronomicznych. W przypadku tego typu fotografii wcale nie potrzebujemy dużych teleskopów, bo Słońce jest jasne i nie są nam potrzebne duże apertury. Świetnym przykładem są tutaj małe teleskopy zbudowane w systemie Maksutowa. Model o średnicy zwierciała 90 mm i ogniskowej 1250 mm (która świetnie nadaje się do fotografowania naszej dziennej gwiazdy) można nabyć za kwotę w okolicahc 1000 zł. Oczywiście musimy wyposażyć go w filtr oraz mocowanie naszego aparatu - odpowiednie przejściówki są w ofercie specjalistycznych sklepów.

Równie dobrze jak tani Maksutow sprawdzą się tanie, długoogniskowe refraktory. Ot takie jak choćby testowany przez nas Sky Watcher 90/900.

Dysponując teleskopem lub lunetą obserwacyjną możemy pokusić się o zastosowanie techniki fotografowania w projekcji okularowej. Oczywiście użycie filtra słonecznego jest tutaj także konieczne. Zdjęcia można jednak wykonać nie tylko lustrzanką lub bezlusterkowcem, ale nawet aparatem kompaktowym lub komórką. W ofercie można znaleźć dedykowane do takiej fotogtafii adaptery.

Pamiętajmy, że nasz aparat z obiektywem lub teleskopem powinien być umieszczony na statywie, a zdjęcia powinniśmy wyzwalać wężykiem spustowym lub pilotem (warto użyć wstępnego podnoszenia lustra jeśli fotografujemy lustrzanką). Warto wyłączyć autofokus, a ostrość ustawić ręcznie w trybie live view, tak aby na powiększonym obrazie krawędź tarczy Słońca była jak najbardziej ostra. Przysłonę w obiektywie przymknijmy o 1–2 EV w stosunku do maksymalnego otworu względnego, a czułość ustawmy na ISO 100–400, tak aby mieć jak najlepszą jakość obrazu. W zależności od warunków i jasności użytego teleobiektywu czasy ekspozycji będą wynosić w okolicach 1/50–1/1000 sekundy. Wszystkie parametry ustawmy manualnie i pamiętajmy, żeby nie prześwietlić tarczy Słońca. Nawet na jego prześwietlonym obrazie będziemy widzieć fazy zaćmienia, ale w „przepaleniach” znikną nam szczegóły takie jak pochodnie i plamy słoneczne.

Jeśli chmury przysłonią Słońce i zdecydujemy się zdjąć filtr z obiektywu, nie spoglądajmy w wizjer. Chwilowe wyjście Słońca zza chmury może spowodować, że obraz w wizjerze nas oślepi – może być to groźne dla naszego wzroku.

Zaćmienie Słońca z 29 marca 2006 roku sfotografowane aparatem Canon EOS 20D i obiektywem Canon EF 70-300 mm f/4.5-5.6 USM IS. Fot. A. Olech